در باب «کودتا» و پاسخی به فرهاد جعفری

می‌خواستم امروز یادداشتی درباره روابط ایران و روسیه بنویسم که از شکل معمول ارتباطات میان دو کشور خارج شده و صورتی دیگر به خود گرفته ‌است، اما چند عامل باعث شد که نوشتن این یادداشت را به زمان دیگری موکول کنم و به جای آن به بحث درباره مفهوم «کودتا» بپردازم.
یکی از مهم‌ترین این عوامل یادداشت آقای فرهاد جعفری بود که اصطلاح «کودتا» را برای توصیف اتفاقات اخیر ایران مناسب نمی‌داند که هیچ، بلکه آن را «دروغی بزرگ» می‌نامد. استدلال ایشان هم ریشه در یک تعریف ابتدایی از اصطلاح کودتا دارد و می‌نویسد:  

 «تا آنجایی که من می‌دانم، تعریف علمی و آکادمیک کودتا «اقدام نظامی و قهرآمیز گروهی از نظامیان یک کشور علیه سیاستمردان حاکم و برکناری آنان از قدرت با توسل به قوای قهریه» است. از کسانی که در روزها و هفته‌های گذشته این تعبیر را وارد ادبیات سیاسی این روزهای کشورمان کردند جا دارد که بپرسیم: مطابق این تعریف، کدام گروه از سیاستمردان که در مناصب قدرت و حاکم بودند، هدف اقدامات قهرآمیز و براندازانه قرار گرفتند و از سمت‌های خود برکنار شدند؟! (چون نمی‌شود که کسی علیه خودش کودتا کند. می‌شود؟!).» 

و از آنجا که من یکی از کسانی هستم که به جد معتقدم کودتایی از پس انتخابات ایران رخ داده است، خود را موظف می‌دانم به پرسش این نویسنده، صرف‌نظر از گرایش‌های سیاسی او پاسخ دهم. اما در عین حال چند سئوال هم دارم که امیدوارم ایشان پاسخ دهند.
همیشه فکر می‌کردم، بدیهیات نیازی به توضیح ندارد، اما گاهی در مواجهه با برخی آدم‌ها چنین ایجاب می‌کند که بگوییم مثلا واژه «آب» از دو حرف «الف» و «ب» تشکیل شده است. بر این اساس حالا هم باید توضیح دهم که در علوم اجتماعی و سیاسی هیچ امر مطلق و یگانه‌ای وجود ندارد، و نمی‌توان یک برداشت یا تفسیر از امری واقعی را تنها تفسیر ممکن و موجود دانست؛ چنین است اصطلاح «کودتا» که ریشه در یک کنش سیاسی توسط گروهی از «نظامیان» و با همکاری برخی سیاست بازان دارد.
همان‌طور که گفتم، آقای جعفری پایه‌های استدلال خود را بر یکی از ابتدایی‌ترین تعاریف «کودتا» قرار داده و نتیجه گرفته است که هیچ کودتایی از پس این انتخابات رخ نداده است. گرچه با همین تعریف نیز می‌توان وقوع کودتا در ایران را اثبات کرد، اما باز ذکر این نکته بدیهی را ضروری می‌دانم که کودتا ناظر به شیوه و نتایج حاصل از آن به گونه‌های مختلف تقسیم می‌شود. یکی از دانشمندانی که نوع‌شناسی تقریبا جامعی از کودتاها انجام داده، پرفسور ساموئل هانتینگتون است که قطعا معرف حضورتان است. هانتینگتون سه گونه کودتا تشخیص می‌دهد که عبارتند از کودتای براندازانه    (Breakthrough coup d’état)، کودتای مصلحانه (Guardian coupd’état) و کودتای وتو (Veto coup d’état) .
کودتای نوع اول، آن‌گونه که از نامش پیداست، یک کودتای کامل است که در جریان آن نظام سیاسی به کلی تغییر می‌کند. کودتای نوع دوم با هدف اصلاح امور کشور و مبارزه با فساد انجام می‌گیرد، نه تغییر کامل نظام سیاسی. اما کودتای نوع سوم - که من روی این تعریف تکیه می‌کنم- «به قصد مقابله و سرکوب مشارکت مردم در کسب حقوق سیاسی و اجتماعی‌شان» رخ می‌دهد. در این نوع کودتا نیروهای نظامی و انتظامی هرگونه مخالفت مدنی را در مقیاس گسترده و با شدت و حدت سرکوب می‌کنند. کشتار مخالفان و بازداشت آنان نیز جزیی ضروری از این نوع کودتا است تا بدین طریق نظمی آمرانه در جامعه حاکم شود. یکی از مصادیق این نوع کودتا، رویدادهای پس از انتخابات اخیر ایران است؛ انتخاباتی که می‌توانست تجلی خواست و اراده مردم باشد، محملی شد برای سرکوب این اراده و خواباندن همه صداهای مخالف. در همان ساعات انتخابات به ستادهای انتخاباتی میرحسین موسوی با چاقو و باتوم و گاز اشک‌آور و انواع سلاح‌ها هجوم آوردند و بسیاری از اعضای ستاد را بازداشت کردند. ساعتی پس از انتخابات، ماموران دادستانی با حضور در چاپخانه‌های روزنامه‌های اصلاح‌طلب از چاپ برخی مطالب جلوگیری کردند. صبح فردای انتخابات تعدادی از فعالین سیاسی و اعضای شاخص احزاب اصلاح‌طلب بازداشت و به مکان نامعلومی انتقال داده شدند. مردمی که در اعتراض به نتیجه انتخابات اجتماع کردند، به شکلی وحشیانه مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و... در ادامه ماجرا روزنامه «کلمه سبز» توقیف شد، بازداشت فعالان سیاسی، از جمله نمایندگان سابق مجلس و اعضای دولت‌های سابق شتاب بیشتری به خود گرفت، چند ده نفر کشته شدند، بیش از دو هزار نفر از مردم عادی دستگیر شدند تا امروز که بیست و چند روز از انتخابات می‌گذرد، جامعه نظم شکننده‌ای پیدا کند. این‌ها همه نشانه‌ها و علائم کودتایی است که علیه ملت صورت گرفته‌ است تا نماینده واقعی ملت که میرحسین موسوی باشد به قدرت نرسد و احمدی‌نژادی که دوران ریاست‌جمهوری‌اش به سر آمده است، دولت را غصب کند.
اما سئوالات من از آقای جعفری؛ آیا شما ندیدید که چگونه مردم و مخالفان را سرکوب کردند؟ آیا متوجه بازداشت فعالان سیاسی، روزنامه‌نگاران و توقیف مطبوعات بلافاصله پس از انتخابات نبودید؟ آیا دولتی که برآمده از رای واقعی ملت باشد، این‌چنین رفتار می‌کند؟ و سئوال آخر که نیاز به مقدمه‌ای کوتاه دارد. من طرفداران استبداد و این دولت نامشروع را به دو دسته تفسیم می‌کنم؛ گروهی که واقعا اطلاعات اندکی از مسائل دارند، همانان که تنها منبع فکری‌شان صدا و سیما است و دوم، گروهی که آگاهانه و برای سود و منفعت خود سینه چاک می‌دهند. شما به طور حتم از دسته اول نیستید. در نتیجه به شکل منطقی از دسته دوم هستید. اما شما که نویسنده هستید و اهل ادبیات، چگونه وجدانتان راضی به دفاع از این همه جنایت و دروغ می‌شود؟